Yaşama Hakkı ve Hasta Hakları: Sağlık Çalışanlarının Rolü ve Sorumlulukları

1. Yaşama Hakkı: Temel İnsan Hakkı ve Güvence

İnsan olarak dünyaya gelen her canlının “doğumdan gelen” en temel haklarından biri olan yaşama hakkı, kişinin varlığının devam etmesini güvence altına alan tüm şartlar için kullanılan bir kavramdır. 1950 yılında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde 2. Madde olarak tanımlanan yaşama hakkı, her insanın yaşama hakkının anayasa ile korunacağının taahhütlünü vermiştir.

Yaşama hakkı, “kişinin fizik ve ruhsal bütünlüğünü koruyabilmesi ve devam ettirebilmesi, varlığının çeşitli etkilerle bozulmasına engel olabilmesi” şeklinde tanımlanır.

2. Yaşama Hakkı ve Diğer Haklar

Yaşama hakkı, diğer tüm hakların özünü oluşturmaktadır. Diğer hakların kullanılabilmesi için öncelikle sağlıklı olmak gerekir. Sağlıklı olmayan, sağlığı korunmayan, ekonomik ve sağlık sorunları çözülemeyen insanın diğer hakları ile ilgili güvencelerinin anlamı olamaz.

Dolayısıyla sağlık hakkının kullanılabilmesinin en temel hareket noktalarından biri sosyal güvenlik hakkının tüm güvenceleriyle tanınmasıdır. Yaşama hakkına önem verilirken, sağlık hakkının korunmaması düşünülemez.

3. Yaşama Hakkı ve Sosyal Devlet İlkesi

Yaşama hakkı “herkes” için geçerlidir. AİHS’nin (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) 2. maddesinde yaşama hakkı düzenlenmiştir. Sözleşme’nin 2. maddesindeki düzenlemeye göre, “herkesin yaşama hakkı yasayla korunur”. Yaşama hakkına verilen önemden dolayı sözleşmenin 15. maddesinde bu hak, istisnaları bir yana, olağanüstü hallerde askıya alınamaz haklar arasında düzenlenmiştir.

4. Yaşama Hakkının İçeriği ve Güvenlik

Yaşama hakkı temel özgürlük ve Birincil Hak tır. Yaşama hakkı, kişi güvenliği ile anlam kazanır. Yaşama hakkının içeriğini oluşturan yaşam, bedenine sahip olma hakkı, özel yaşam özgürlüğü, güvenlik hakkı gibi unsurları gerektirir. Bu unsurların birinin bile olmadığı durumlarda yaşama hakkından söz etmek mümkün değildir.

5. Yaşama Hakkı ve Sağlık Hakkı İlişkisi

Kişinin temel hakları arasında yer alan ve diğer haklarında olmazsa olmaz koşulu olan yaşama hakkı ve bu hakkın gerçekleşmesini sağlayan sağlık hakkı birbirleri ile yakından ilgili ve ayrılmaz bir ikilidir.

6. Sağlık Hakkı ve Yaşama Hakkı

Sağlık Hakkı, hem iyi işleyen bir organizmanın devamının sağlanmasını, hem de hastalığa uğrayan kişinin tedavisinin sağlanmasını isteme haklarını kapsar. Yaşamın devamı, iyi işleyen bir organizmanın devamının sağlanmasını ve hastalığa uğrayan kişinin tedavisini sağlayan, sağlık hakkı ve bu hakkın getirdikleri ile mümkündür. Sağlık hakkı bu yönleri ile yaşama hakkına bağlı ve onu ayakta tutan en temel haklardandır.

7. Türkiye’de Sağlık Hakkı ve Anayasada Sağlık Hakkı

T.C. Anayasası 56.Madde (26/05/2015)
“Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet herkesin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlama; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler…”

8. Hasta Hakları

Hasta hakları en genel anlamıyla;

Hasta olmadan önce, hastalandıkları zaman yararlanacakları ulaşılabilir yeterli ve etkin sağlık hizmetinin önceden hazır olarak bulunuyor olmasını,
Hastalandığında ya da sağlıklılık hali yitirildiğinde bir sağlık kurumunda yetkin ve standart bir sağlık hizmeti almayı,
Hastalıkların insanlarda bıraktığı kalıcı olumsuzluklarla birlikte yaşayabilmek için gerekli olan hizmetlerden yararlanmayı kapsar.

9. Hasta Yakını Hakları ve Sağlık Çalışanlarının Sorumluluğu

İnsanlar, tüm bu hakları kendileri talep edemeyecek durumda oldukları zaman yakınları tarafından talep edilip kullanıldığı için ya da hastalık sürecinin olumsuz sonuçlarından hasta yakınları da doğal olarak etkileneceği için hasta yakını hakları ile birlikte ele alınır.

10. Hasta Hakları Uygulamaları

Hasta Hakları uygulaması ilkelerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının, en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima göz önünde bulundurulur.
Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını hiçbir merci veya kimsenin ortadan kaldırma yetkisinin olmadığı bilinerek, hastaya insanca muamelede bulunulur.
Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ile ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz.

11. Sağlık Durumu ve Bilgi Alma Hakkı

Hasta, sağlık durumu ile ilgili;

Kendisine uygulanacak tıbbi işlemler ile bunların faydaları ve muhtemel sakıncaları,
Alternatif tıbbi müdahale usulleri,
Tedaviyi kabul etmemesi halinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçları ve hastalığın seyri ve neticeleri konusunda sözlü veya yazılı olarak bilgi isteme hakkına sahiptir.

12. Hasta Haklarının Korunması

Mahremiyete Saygı Gösterilmesi: Her türlü tıbbi müdahale, hastanın mahremiyetine saygı gösterilmek suretiyle icra edilir.
Rızası Olmaksızın Tıbbi Ameliyeye Tabi Tutulmama: Kanunda gösterilen istisnalar hariç olmak üzere hasta, rızasının olmadığı durumda tıbbi ameliyeye tabi tutulamaz.
Bilgilerin Gizli Tutulması: Sağlık hizmeti sebebiyle edinilen hasta bilgileri, verilmesi kanun ile müsaade edilen haller dışında, hiçbir şekilde açıklanamaz.

13. Türkiye’deki Hasta Hakları Yönetmeliği

Türkiye’de hasta hakları konusunda bir yönetmelik (Resmi Gazete Tarifti: 01.08.1998 Resmi Gazete Sayısı: 23420) yayınlanmıştır. Yönetmelik kapsamında hasta hakları uygulamaları konusunda sağlık kuruluşları ve çalışanlarının sorumluluk alması sağlanmıştır.

14. Hasta Hakları İhlali Durumunda Hukuki Boyut

Hasta hakları ihlali durumunda, doktor, hemşire, sağlık çalışanı veya diğer personel veya personel istihdam eden kurum ve kuruluş sağlık hukuku kapsamında bulunan sorumlulukları doğrultusunda değerlendirilir.

15. Hasta Hakları ve Sağlık Çalışanlarının Sorumluluğu

Sağlık çalışanı, hasta hakları uygulamaları kapsamında uygulamaları gerçekleştirirken işbirliği, koordinasyon ve iletişimin etkili olması gerektiğini unutmamalı, bu konudaki sağlık ile ilgili mevzuata hakim olmalı ve uygulamalarını bu doğrultuda gerçekleştirmelidir.